Πρακτικές σφαγής μεγάλων πληθυσμών και κατασκευής αποδιοπομπαίων τράγων σε μεταίχμια ανασύνταξης και αναδιάρθρωσης της κυριαρχίας.
Η βία είναι
η μαμή της Ιστορίας
ή είναι
το εκάστοτε
νεογνό της Ιστορίας;
Νίκος Καρούζος,
Νεολιθική Νυχτωδία στην Κροστάνδη
Στην περίπτωση των αρμενίων, ο όρος γενοκτονία χρησιμοποιείται κατά κόρον. Γι’ αυτό είναι καλό να οριστεί ως έννοια, πριν την αναλυτικότερη ιστορική θεώρησή της. Η γενική συνέλευση των Ηνωμένων Εθνών αποφάνθηκε ότι ως γενοκτονία ορίζεται οποιαδήποτε από τις παρακάτω πράξεις γίνεται με την πρόθεση ολικής ή μερικής καταστροφής ομάδας, εθνικής, εθνολογικής, φυλετικής ή θρησκευτικής, ως τέτοιας: (α) φόνος των μελών μιας ομάδας, (β) σοβαρή βλάβη της σωματικής ή διανοητικής ακεραιότητας των μελών της, (γ) υποβολή της ομάδας σκόπιμα σε συνθήκες διαβίωσης, ικανές να επιφέρουν την πλήρη ή μερική σωματική καταστροφή της, (δ) μέτρα, που αποβλέπουν στην παρεμπόδιση της γέννησης μέσα στους κόλπους της ομάδας και (ε) αναγκαστική μεταφορά παιδιών μιας ομάδας σε άλλη ομάδα.[1]
Εξετάζοντας την ετυμολογία της γενοκτονίας, ορίζεται ως η προσχεδιασμένη, συστηματική και ολοκληρωτική εξόντωση φυλής ή έθνους. Η ίδια η λέξη περιέχει το γένος. Το γεγονός αυτό θα πρέπει να μας προβληματίζει για την χρήση του όρου γενοκτονία στην περίπτωση της συστηματικής και μαζικής εξόντωσης πληθυσμών. Ο άνθρωπος που πρωτοχρησιμοποίησε τον όρο ήταν ο Raphael Lemkin, ένας δικηγόρος πολωνικής καταγωγής, που διερεύνησε την απόπειρα εξάλειψης ενός ολόκληρου πληθυσμού, όπως οι Αρμένιοι. Ο ορισμός του περιέχει μια παγκόσμια σημασία: ένα συντεταγμένο σχέδιο διαφορετικών δράσεων, που στοχεύουν στην καταστροφή των βασικών θεμελίων της ζωής εθνικών ομάδων, με σκοπό την εκμηδένιση των ίδιων των ομάδων (Robert Melson: ix).
Ο Melson θέτει μια ενδιαφέρουσα διάσταση της γενοκτονίας. Απορρίπτει ως βασική αιτία την εξόντωση μιας φυλής ή ενός αρχέγονου συναισθήματος, υποστηρίζοντας ότι οι γενοκτονίες συμβαίνουν ως μια διαδικασία αλλαγής (όπως η αστικοποίηση, η μαζική εκπαίδευση, η διάχυση των μαζικών μέσων κι η ανάπτυξη όλο και αποτελεσματικότερων και παραγωγικότερων εμπορικών δικτύων), που προκαλούν μια νέα κοινωνική κινητικότητα. Αυτό έχει ως αποτέλεσμα οι άνθρωποι να επιθυμούν ακριβώς τα ίδια πράγματα και να εμπλέκονται σε μάχες, όχι επειδή είναι διαφορετικοί, αλλά επειδή είναι ουσιαστικά οι ίδιοι. Οπότε, δεν είναι η ιδεολογία της απομόνωσης η προωθητική δύναμη της γενοκτονίας, αλλά το ευρύτερο κοινωνικό-οικονομικό και πολιτικό πλαίσιο μέσα στο οποίο η ιδεολογία γίνεται αποτελεσματικό κίνητρο. Ένα ευρύ κομμάτι των αρμενίων, εν προκειμένω, ήγειρε αντιδράσεις στο κίνημα των Νεοτούρκων, ιδιαίτερα στο νευραλγικό ανατολικό άκρο της αυτοκρατορίας.
Οπωσδήποτε, αντιμετωπίζοντας την περίπτωση των αρμενίων, απ’ την μαζική εξόντωση των οποίων συμπληρώνονται τον τρέχοντα μήνα εκατό χρόνια, το ζήτημα είναι εν πολλοίς ξεκάθαρο· οι Αρμένιοι, ευρισκόμενοι κάτω από την παγωμένη ανάσα της ψυχορραγούσας οθωμανικής αυτοκρατορίας, στη διάρκεια της Α’ Παγκόσμιας Ανθρωποσφαγής, υπέστησαν τις φρικτές συνέπειες της μεταβίβασης της εξουσίας στα χέρια των Νεοτούρκων. Όπως συνέβη και με τους εβραίους, το κλίμα εναντίον τους είχε καλλιεργηθεί πολύ νωρίτερα, απ’ το Σουλτάνο Αβδούλ Χαμίτ (1894-96). Είναι επίσης γεγονός, ότι μαζί με τους αρμενίους υπέστησαν διωγμούς κι άλλοι πληθυσμοί, μεταξύ των οποίων Έλληνες και Ασσύριοι (Νεστοριανοί Χριστιανοί). Μαζικές εξοντώσεις πληθυσμών συνέβησαν, επίσης, την ίδια χρονική περίοδο στην αφρικανική ήπειρο, όπως για παράδειγμα στη φυλή Ibo.
Η 24η Απριλίου 1915 ορίστηκε συμβολικά ως μέρα έναρξής της. Οι πηγές μιλούν άλλοτε για 600.000 νεκρούς κι άλλοτε για 1.500.000. Πηγές αναφέρουν, επίσης, ότι στην παρακμάζουσα οθωμανική αυτοκρατορία ζούσαν περίπου 2.000.000 Αρμένιοι, ενώ μέχρι το 1922 είχαν απομείνει λιγότεροι από 400.000. Στα πλαίσια της Πρώτης Παγκόσμιας Ανθρωποσφαγής οι βιασμοί κι οι ξυλοδαρμοί ήταν κοινός τόπος. Όσοι δεν θανατώνονταν άμεσα, οδηγούνταν μέσα στα βουνά και τις ερήμους, χωρίς τροφή, νερό και κατάλυμα, με αποτέλεσμα χιλιάδες αρμενίων να καταλήξουν με τέτοιο τρόπο, που ήταν σχεδόν αδύνατο ο θάνατος τους να καταγραφεί έστω κι ως στατιστικό στοιχείο.
Για τους Τούρκους εξουσιαστές, η εξόντωση των αρμενίων αποτελεί το βρώμικο μέρος ενός βρώμικου πολέμου, όπου, όπως οι ίδιοι ανερυθρίαστα επιμένουν, δεν υπήρχε προμελέτη για συστηματική εξολόθρευση. Δεν διστάζουν ακόμη και σήμερα να θεωρούν την οποιαδήποτε αναφορά του ζητήματος ως προσβολή στην «τουρκικότητά» τους, χωρίς εξ άλλου να αναγνωρίζουν κι άλλες εξοντώσεις γηγενών πληθυσμών, όπως αυτή των Ποντίων. Ισχυρίζονται μάλιστα ότι οι Αρμένιοι ήταν θύματα του «γενικού χάους του πολέμου». Στις Ηνωμένες Πολιτείες το 2007, είχε συνταχθεί ένα νομοσχέδιο, που θα αναγνώριζε την σφαγή (γενοκτονία) των αρμενίων, αλλά μετά από απειλές της Τουρκίας, η οποία ως γνωστό παρείχε την δεδομένη χρονική περίοδο την αεροπορική βάση του Incirlik στην αμερικανική αεροπορία για πτήσεις ανεφοδιασμού προς το Ιράκ, το νομοσχέδιο αποσύρθηκε. Ακόμη, όμως, κι αν αναγνωριζόταν από τις ΗΠΑ, αυτό δεν μετέβαλε την ουσία: ότι η ιστορική «αλήθεια» τις περισσότερες φορές είναι το αποτέλεσμα διακρατικών συμφωνιών. Γι’ αυτό, όταν οι λέξεις που έχουν πολλαπλά νοήματα, φορτίζονται και με ιστορική σημασία, τότε φέρουν και το βάρος των ίδιων των γεγονότων.
Την περίοδο εκείνη ηγεμόνας της αυτοκρατορίας ήταν κι ο χαλίφης, αρχηγός της ισλαμικής κοινότητας. Οι θρησκευτικές μειονότητες, όπως οι χριστιανοί Αρμένιοι, είχαν τη δυνατότητα να διατηρούν τις θρησκευτικές, κοινωνικές και νομικές δομές τους, αλλά συχνά υφίσταντο υψηλούς φόρους κι άλλα επώδυνα μέτρα. Συγκεντρωμένοι κυρίως στην ανατολική Ανατολία, αρκετοί έμποροι και βιομήχανοι Αρμένιοι φαίνονταν από πολλές απόψεις να έχουν καλύτερη θέση από πολλούς τούρκους γείτονές τους, κυρίως ακτήμονες, μικροκαλλιεργητές ή κακοπληρωμένους λειτουργούς της κυβέρνησης και στρατιώτες. Στη στροφή του 20ου αι., η άλλοτε απομακρυσμένη οθωμανική αυτοκρατορία καταρρέει στα άκρα, κλονιζόμενη από εξεγέρσεις μεταξύ χριστιανών υπηκόων στα βόρεια. Επιπροσθέτως, τεράστιες εκτάσεις χάθηκαν στους βαλκανικούς πολέμους του 1912-13, κάτι που αποτέλεσε το βασικό θέμα δυσαρέσκειας στα καφενεία μεταξύ των αράβων εθνικιστών «διανοούμενων» στη Δαμασκό και αλλού.
Το κίνημα των Νεότουρκων, αποτελούμενο από φιλόδοξους, δυσαρεστημένους, κατώτερους αξιωματικούς του στρατού, κατέλαβε την εξουσία το 1908 και προσδιοριζόταν ως εκσυγχρονιστικό, ενισχυμένο και με σκοπό να «εκτουρκίσει» την αυτοκρατορία. Καθοδηγούνταν από αυτούς που έμελε να γίνουν η παντοδύναμη τριανδρία, που κάποιες φορές αναφερόταν κι ως Τρεις Πασάδες. Το Μάρτιο του 1914, οι Νεότουρκοι στην Πρώτη Παγκόσμια Ανθρωποσφαγή πολεμούσαν στο πλευρό της Γερμανίας. Επιτέθηκαν στα ανατολικά, ελπίζοντας να καταλάβουν την πόλη του Baku.[2] Ωστόσο, νικήθηκαν κατά κράτος στη μάχη του Sarikemish.
Η πολιτική του νεοτουρκισμού στόχευε στη δημιουργία μιας τουρκικής αυτοκρατορίας, που θα περιελάμβανε όλους τους τουρκόφωνους λαούς του Καυκάσου και της κεντρικής Ασίας, προτιθέμενη να τουρκοποιήσει όλες τις εθνοτικές μειονότητες της πάλαι ποτέ οθωμανικής αυτοκρατορίας. Οι Αρμένιοι είχαν κατηγορηθεί ότι συντάσσονταν με τους Ρώσους κι οι Νεότουρκοι ξεκίνησαν μια εκστρατεία, για να τους παρουσιάσουν ως μια σοβαρή απειλή για τα στεγανά του κράτους. Πράγματι, υπήρχαν Αρμένιοι εθνικιστές, που λειτουργούσαν ως αντάρτες και συνεργάτες των ρώσων. Κατέλαβαν για λίγο την πόλη του Van, την άνοιξη του 1915.
Για τους Αρμένιους η 24η Απριλίου 1915 είναι σημαδιακή ημερομηνία, γιατί τότε μερικές εκατοντάδες Αρμενίων των γραμμάτων και των τεχνών συνελήφθησαν κι αργότερα εκτελέστηκαν, εκκινώντας τη μαζική σφαγή Αρμενίων που επεκτάθηκε ως το 1917. Ωστόσο, είχαν προηγηθεί σφαγές Αρμενίων και τα έτη 1884, 1895, 1896, 1909 και επαναλήφθηκαν μεταξύ των ετών 1920 και 1923.
Οι Νεότουρκοι, που αυτοαποκαλούνταν Επιτροπή Ενότητας και Προόδου, ξεκίνησαν μια σειρά μέτρων εναντίον των Αρμενίων, συμπεριλαμβανομένου ενός νόμου που επέτρεπε στον στρατό και στην κυβέρνηση να απελάσει όποιον «γινόταν αντιληπτός» ως απειλή για την ασφάλεια. Ένας μεταγενέστερος νόμος επέτρεψε την κατάσχεση των εγκαταλελειμμένων περιουσιών των Αρμενίων, οι οποίοι είχαν υποχρεωθεί να επιστρέψουν οποιαδήποτε όπλα ανήκαν στις αρχές. Εκείνοι του στρατού αφοπλίστηκαν και μεταφέρθηκαν σε τάγματα εργασίας, όπου είτε εκτελέστηκαν είτε δούλευαν μέχρι θανάτου. Υπήρξαν και σφαγιασθέντες που παραχώθηκαν πρόχειρα σε ομαδικούς τάφους, καθώς και πορείες θανάτου ανδρών, γυναικών και παιδιών σε όλη την έρημο της Συρίας, σε στρατόπεδα συγκέντρωσης, όπου πολλοί πέθαναν στο δρόμο από εξάντληση, έκθεση στις καιρικές συνθήκες και λιμοκτονία.
Το Μάιο του 1915, η Γαλλία, η Ρωσία και η Μ. Βρετανία έκαναν κοινή δήλωση, ορίζοντας το γεγονός ως «νέο έγκλημα κατά της ανθρωπότητας και του πολιτισμού», συμφωνώντας ότι η τουρκική κυβέρνηση πρέπει να τιμωρηθεί για τη διάπραξη τέτοιων εγκλημάτων. Ωστόσο οι κρατικές δηλώσεις προκαλούν μόνον ασυγκράτητο γέλωτα, όταν φιλοδοξούν να «εκφράσουν» τις μεγάλες θηριωδίες που η ίδια η πολιτική κι η εξουσία προκαλεί. Πολλά από τα γεγονότα αυτά καταγράφηκαν από δυτικούς διπλωμάτες, ιεραπόστολους και άλλους, δημιουργώντας εκτεταμένη δυσαρέσκεια στη Δύση εναντίον της Τουρκίας, ενώ η σύμμαχός της Γερμανία παρέμεινε σιωπηλή, δίνοντας αργότερα στοιχεία των Γερμανών διπλωματών, που είχαν εκφράσει έστω και τυπικά τον αποτροπιασμό τους για όσα συνέβησαν. Κάποιοι ιστορικοί, ωστόσο, απορρίπτουν τον όρο γενοκτονία με τη λογική ότι δεν ήταν προσχεδιασμένος ο αφανισμός.
Εμείς, όπως υποστηρίξαμε και παραπάνω, απορρίπτουμε τον όρο για εντελώς διαφορετικούς λόγους. Ωστόσο, η εξόντωση που περιγράφηκε δεν θα μπορούσε να είναι απροσχεδίαστη, καθώς απαιτούσε την ένταξη σε ένα πρόγραμμα. Οι αιχμάλωτοι μεταφέρονταν σε στρατόπεδα συγκέντρωσης και βασανίζονταν ανηλεώς μέχρι θανάτου, δεν σκοτώθηκαν σε κάποια μάχη. Πρόκειται για σκόπιμη, εκ βάθρων αντιανθρώπινη πρακτική. Αυτό αποτελεί κι αφορμή να σκεφτούμε ότι η μαζική και συστηματική εξολόθρευση των Αρμενίων και των Εβραίων, σχεδόν τρεις δεκαετίες μετά, δεν ήταν βεβαίως οι πρώτες μαζικές εξολοθρεύσεις ανθρώπων στο ιστορικό γίγνεσθαι κι οπωσδήποτε (έχουν προηγηθεί οι σφαγές απειράριθμών κελτών από τον Ιούλιο Καίσαρα, απολίτιστων αφρικανικών φυλών από τους αποικιοκράτες, δεκάδων εκατομμυρίων Ινδιάνων της Αμερικής και πολλών ακόμα) χρειάζεται να αντιμετωπίζονται τα γεγονότα συνολικότερα και νηφάλια.
Οι Τούρκοι χρησιμοποιούσαν σιδηροδρομικά βαγόνια για τη μεταφορά των Αρμενίων προς το θάνατό τους και οι Οθωμανοί μηχανικοί ήταν οι πρώτοι που κατασκεύασαν –έστω κι υποτυπωδώς- θαλάμους αερίων, σέρνοντας με την βία χιλιάδες Αρμένιους σε σπηλιές βράχων, οδηγώντας τους στην ασφυξία με το άναμμα φωτιάς στις εισόδους. Αρκετοί κατώτεροι γερμανοί αξιωματικοί εκπαίδευσαν οθωμανικές δυνάμεις στην Τουρκία, γινόμενοι μάρτυρες των πορειών θανάτου και των μαζικών δολοφονιών. Κάποιοι απ’ αυτούς αργότερα έγιναν ανώτεροι αξιωματικοί της Wehrmacht στα πεδία θανάτου στη Λευκορωσία και την Ουκρανία, μετά την εισβολή των ναζί στην Σοβιετική Ένωση. Ο ίδιος ο Hitler φέρεται να είπε ποιος θυμάται τώρα τους Αρμένιους;
Μετά την παράδοση της οθωμανικής αυτοκρατορίας, το 1918, οι Τρεις Πασάδες κατέφυγαν στη Γερμανία, όπου τους δόθηκε προστασία. Οι Αρμένιοι σχημάτισαν μυστικά μια ομάδα, με το όνομα «Επιχείρηση Νέμεσις», για να τους καταδιώξουν. Στις 15 Μαρτίου του 1921 ένας από τους Πασάδες πυροβολήθηκε και σκοτώθηκε σε έναν δρόμο του Βερολίνου, μέρα μεσημέρι, μπροστά σε μάρτυρες. Ο ένοπλος θεωρήθηκε πως ήταν υπό την «επήρεια» προσωρινής παραφροσύνης, ένεκα έντονης συναισθηματικής φόρτισης προερχόμενης από τις μαζικές σφαγές και, μάλιστα, μια κριτική επιτροπή πήρε μόνο λίγο παραπάνω από μια ώρα για να τον αθωώσει. Ήταν τα αποδεικτικά στοιχεία της υπεράσπισης σε αυτή τη δίκη, που προκάλεσαν το ενδιαφέρον του Lemkin, του επινοητή του όρου γενοκτονία.
Οι τελευταίοι επιζώντες της Αρμένικης εξόντωσης επωμίστηκαν εκ των πραγμάτων και το θεμελιώδες ζήτημα της διάσωσης της μνήμης απέναντι στην λήθη, αναζητώντας τους τρόπους εκείνους που θα κατάφερναν να διατηρήσουν ζωντανή την βαρύνουσα τραγική τους εμπειρία. Για αυτό τον σκοπό συγκέντρωσαν στοιχεία: χιλιάδες έγγραφα, φωτογραφίες, ηχογραφημένες μαρτυρίες και ντοκουμέντα από οθωμανικά αρχεία, που δείχνουν τις εντολές για το ξεπάστρεμα των χριστιανών της οθωμανικής αυτοκρατορίας. Λόγω του χρονικού χάσματος ανάμεσα στις δύο κτηνωδίες, οι Αρμένιοι έχουν να παρουσιάσουν λιγότερα ντοκουμέντα από τους εβραίους. Παρ’ όλο που πολλοί εβραίοι χρησιμοποιούν τον όρο «ολοκαύτωμα» (shoah, στα εβραϊκά· πρόκειται για έναν εκ των υστέρων χρησιμοποιηθέντα ορισμό, που αξιοποιείται από τους Σιωνιστές για τους κυριαρχικούς σκοπούς τους) και για τους Αρμένιους, το ισραηλινό κράτος εξακολουθεί να μην αποδέχεται την ύπαρξη γενοκτονίας ή και του ίδιου του γεγονότος. Οι Αρμένιοι συζητούν επίσης να ανοίξουν το δικό τους βιβλίο των δικαίων, όπως οι εβραίοι, για να αναδείξουν τους τούρκους που ρίσκαραν τη ζωή τους, για να βοηθήσουν τους συνανθρώπους τους.
Όσοι προσπαθούν πίσω από τον αριθμό των νεκρών να μεταφέρουν αλλού το ζήτημα ξεχνούν ότι έστω κι ένας άνθρωπος να βασανίστηκε και να κακοποιήθηκε, να έχασε τη ζωή του, να καταπατήθηκε η μνήμη του τόσο βάναυσα και να αφανίστηκαν οι αγαπημένοι του, τότε πάλι αξίζει να τον μνημονεύουμε. Αποτελεί έγκλημα του πολιτισμένου κόσμου. Πόσο μάλλον, όταν οι νεκροί είναι χιλιάδες, ακόμη κι αν δεν γνωρίζουμε πόσοι ακριβώς. Το τραγικό είναι ότι δεν ξέρουμε ποτέ ποιοι ακριβώς ήταν. Μένουν πάντα ανώνυμοι αριθμοί στα ιστορικά βιβλία, όπου το όνομα που σώζεται είναι πάντα των ηγετών. Η βασική μέθοδος της εξουσίας και της επιστήμης που πρόθυμα την υπηρετεί είναι να αφαιρεί τα πρόσωπα από τους ανθρώπους που αληθινά υπήρξαν και βίωσαν τον κόσμο και το φρικτό πρόσωπο των ηγεμόνων.
Από τα παραπάνω, για άλλη μια φορά γίνεται αντιληπτό ότι η πολιτική κι οι ιδεολογικές φορτίσεις που καλλιεργούνται σε κάθε εποχή είναι η αιτία γέννησης τερατωδών πράξεων. Η ιστορία περιλαμβάνει ουκ ολίγα παραδείγματα φρικαλεοτήτων ανάλογης λίγο-πολύ βαρύτητας. Η πλάστιγγα γέρνει άλλοτε πιο πάνω κι άλλοτε πιο κάτω στα παιγνίδια για κυριαρχία. Η μνήμη, όμως, βοηθάει να κατανοούμε ότι όσο στα σπλάχνα της εξουσίας ενυπάρχουν οι σπόροι του μίσους και του παραλογισμού, τόσο στις καρδιές των ανθρώπων μένει ζωντανό το τραγούδι της ελευθερίας.
Ελευθερόκοκκος
σύντροφοι για την Αναρχική απελευθερωτική δράση
Από την Αναρχική εφημερίδα, ΔΙΑΔΡΟΜΗ ΕΛΕΥΘΕΡΙΑΣ, φ. 148, Απρίλιος 2015
[2]. Πρωτεύουσα του σημερινού Αζερμπαϊτζάν, που κατείχε η οθωμανική αυτοκρατορία από το 1566 ως το 1683 και το 1918 έγινε η μάχη του Μπακού, με αντιμαχόμενες πλευρές απ’ τη μια την οθωμανική αυτοκρατορία και τη λαϊκή δημοκρατία του Αζερμπαϊτζάν κι απ’ την άλλη την κομμούνα του Μπακού, που αντικαταστάθηκε απ’ τη δικτατορία της κεντρικής Κασπίας, έχοντας στο πλευρό τους το Ηνωμένο Βασίλειο.
Σχετικά βιβλία και ιστοσελίδες:
John Kifner, Armenian Genocide of 1915: an overview.
http://www.nytimes.com/ref/timestopics/topics_armeniangenocide.html
Robert Melson, Revolution and Genocide: on the origins of the Armenian genocide and the holocaust. https://www.google.gr/books?hl=el&lr=&id=wdci0v2ii54C&oi=fnd&pg=PR9&dq=Revolution+and+Genocide:+On+the+Origins+of+the+Armenian+Genocide+and+the&ots=_4H5mItwe_&sig=vQVIfFk1S7b9Z5uJ6XzJIUbWZUw&redir_esc=y#v=onepage&q=Revolution%20and%20Genocide%3A%20On%20the%20Origins%20of%20the%20Armenian%20Genocide%20and%20the&f=false
The Armenian Genocide Museum-Institute, National Academy of sciences of the republic of Armenia: http://www.genocide-museum.am/eng/armenian_genocide.php
The 1915 Armenian genocide: Finding a fit testament to a timeless crime. http://www.independent.co.uk/news/world/europe/the-1915-armenian-genocide-finding-a-fit-testament-to-a-timeless-crime-9241154.html
Πηγή: Anarchy Press
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου